Kunst Na de Crash

Tijdshrift van de Minor Journalistiek aan de School voor Jounalistiek in Utrecht.
Juni 2003

 

Halleluja, torens en vliegtuigen

SeabraÕs performance Airplanes & Skyscrapers

Loes Koster

Vanuit zijn appartement in de Amsterdamse Rivierenbuurt houdt Ricky Seabra alle voorbijkomende vliegtuigen nauwlettend in de gaten. Dat heeft hij van kinds af aan al gedaan. Alleen nu kan hij vliegtuigen niet meer los zien van de ramp. ÒGisteren vloog er een helikopter over, recht op de Rembrandt-toren af. Ik wist dat er niets zou gebeuren, toch was er die angst.Ó

Airplanes & Skyscrapers noemde Seabra (39), een Braziliaans- Amerikaanse kunstenaar zijn performance. De premi�re was op 11 september 2002 in Mechelen (Belgi‘). Na drie optredens in Belgi‘, trad de kunstenaar op in zeventien zalen in Nederland. Eind maart sloot hij zijn Airplanes & Skyscraper-tour af. De performance is een monoloog waarin hij videobeelden combineert met zijn eigen schilderijen, herinneringen en een karate-demonstratie. De aanslag heeft de kunstenaar erg be•nvloed.

Sinds acht jaar woont Seabra in Nederland. Hij houdt zich onder andere bezig met zero-gravity design, animaties, performances en dramaturgie. Van oorsprong is hij grafisch ontwerper. In New York studeerde hij «fine arts in communications«. Daarna werkte hij enige jaren als ontwerper bij Miramax. In 2002 behaalde hij een master in «design research« aan de Design-academy in Eindhoven. In zijn woonkamer staat een grote koffer. Het is de Airplanes & Skyscrapers-koffer met alle attributen uit de performance. Uit de koffer haalt de kunstenaar een schilderij dat veel weg heeft van een heiligenicoon. Op een gouden ondergrond is de skyline van New York uitgekrast, rond de WTC-torens cirkelen vliegtuigen. Ook laat hij wat architectuurontwerpen zien. Bovenop al bestaande wolkenkrabbers heeft hij nog hogere schelpvormige wolkenkrabbers geconstrueerd. Deze kunstwerken had Seabra lang voor 11 september gemaakt.

Seabra is gefascineerd door ruimte, luchtvaart en wolkenkrabbers. Dat blijkt ook uit de titels van zijn tentoonstellingen en performances, zoals: Airplanes solo, Hallelujah towers, Airborne etc. Het World Trade Center in New York was zijn favoriete onderwerp. Hij bezocht de torens ook regelmatig. Vol enthousiasme vertelt hij over zijn eerste bezoek aan het WTC-gebouw. De Twin Towers maakten grote indruk op de toen 19-jarige student. ÒIk ging op de grond liggen om omhoog te kijken.Ó Op het observatiedek op de 110e verdieping telde Seabra onder hem negentien vliegtuigen. Van het WTC-flyertje, dat hij nog in zijn hand had, vouwde hij een vliegtuigje.

Karatie-demonstratie
Toen de bewakers even niet keken, gooide hij het naar beneden tussen de andere vliegtuigen. Karate-demonstratie Toen Seabra anderhalf jaar geleden de beelden van de ramp op tv zag, zag hij een nachtmerrie realiteit worden. Zestig dagen na de aanslag ging de kunstenaar terug naar New York. Daar staarde hij steeds naar een enorm gat. ÒDe Twin Towers waren kolossaal, ze waren twee keer zo groot als de hoogste gebouwen van New York, nu is de stad geamputeerd.Ó Wanneer Seabra een aantal Amerikaanse magazines over 11 september laat zien, blijkt dat de beelden nog veel emoties naar boven brengen en hem veel pijn doen. Ook heeft hij nog steeds nachtmerries over de aanslag. Steeds opnieuw storten de torens in. ÒDrie dagen geleden droomde ik er weer over. Ik was in een brandend kantoor, ik keek naar beneden. Het vuur rukte op en ik twijfelde of ik zou springen. Toen zakte de vloer naar beneden, en ik viel steeds lager en lager.Ó

De performance helpt hem de gebeurtenis te verwerken. Seabra laat zien dat Ô11 septemberÕ al ver voor 2001 begonnen is. In de performance toont hij beelden van een Hollywoodfilm uit 1948, waarin een groep vogels het Empire State Building doorboorde en van de eerste aanslag op het WTC in 1993. Ook laat hij een glamour-reclame van Chanel zien, waar vliegtuigschaduwen over wolkenkrabbers glijden. En de intro van de David Lettermanshow, waar je in volle vaart door een raam een WTC-kantoor binnen zweeft. Deze beelden ziet Seabra als voorbodes van de ramp.

Op ironische wijze geeft de kunstenaar ook kritiek. Zo demonstreert hij de belachelijke veiligheidsvoorschriften die de luchtvaartmaatschappijen na 11 september genomen hebben. Passagiers krijgen naast een stalen vork en lepel een plastic mesje. In plaats daarvan moeten echte veiligheidsmaatregelen genomen worden, zoals een slot op de deur van de cockpit. Of er zouden Ôkaper-verdedingscursussenÕ gegeven moeten worden, vindt Seabra. Als voorbeeld geeft hij een korte karate-demonstratie. Ook bekritiseert hij de politiek, toen de oorlog in Irak uitbrak, introduceerde hij poppen van Bush, Bin Laden en Saddam Hussein, die hij in zijn performance cynische dialogen liet houden.

Replica
De aanslag op het WTC ziet Seabra in de eerste plaats als een aanslag op het futurisme. Met het futurisme bedoelt hij de romantiek van hightech, maar ook het vooruitgangsdenken. Alles was mogelijk, het moest allemaal beter, sneller en groter. Na de aanslag voelen we ons niet meer zo machtig, we realiseren ons nu dat we kwetsbaar zijn. Eerst werden wolkenkrabbers en vliegtuigen verheerlijkt, nu wil niemand meer in een wolkenkrabber werken en men is bang om te vliegen. Het futurisme is belachelijk gemaakt. De ramp heeft vooral een culturele impact, niet zozeer een politieke. Politiek is ÔbullshitÕ, vindt Seabra.

De ramp heeft het werk van de kunstenaar sterk be•nvloed. Futuristische ontwerpen met wolkenkrabbers en vliegtuigen maakt hij niet meer. Ook maakt hij geen schilderijen en tekeningen meer. ÒEen schilderij of ontwerp zegt niet genoeg. Ik ben nu vooral bezig met monologen.Ó Momenteel werkt de kunstenaar aan een nieuw project met als onderwerp ÔAmerika als empire«. Daarin wil hij laten zien dat de Verenigde Staten zich steeds meer ontwikkelen tot een wereldmacht, dat leidt tot het gevaar van meer aanslagen. Ook is hij nog bezig met Airplanes & Skyscrapers, momenteel probeert hij een tour te regelen in de Verenigde Staten en Brazili‘ en wil hij de monologen uitbrengen in een boek.

Seabra heeft ook een ontwerp voor een herdenkingsmonument gemaakt. Behalve het ontwerp van Libeskind zal namelijk ook een herdenkingsmonument geplaatst worden. Architecten konden tot 1 mei hun ontwerpen indienen voor de Lower Manhattan Development CommissionÕs Memorial Competition. Met het monument wil Seabra de twee machtige torens weer tot leven wekken. Zijn ontwerp bestaat uit een replica van een muur van het WTC-gebouw. De muur staat in een hoek van 45 graden op een spiegel, zodat een beeld van de twee rechtopstaande torens wordt gesuggereerd. ÒZo kan iedereen weer met een gerust hart naar de immense torens en de daaromheen cirkelende vliegtuigen kijken.Ó

Meer informatie is te vinden op www.rickyseabra.com/airplanesandskyscrapers.html